Sigorta primine tabi olan ve olmayan kazançlar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda belirtilmiştir.
Bu yazımızda uygulamada sıklıkla karıştırılan, sigorta primine tabi olmayan kazançları inceleyeceğiz.
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar kanununa Göre Sigorta Primine Tabi Olmayan Kazançlar ;
Ayni yardımlar,
- Doğum,ölüm ve evlenme yardımları,
- Görev yollukları,
- Seyyar görev tazminatı,
- Kıdem tazminatı,
- İhbar tazminatı
- Kasa Tazminatı
- Kurumca tutarları yıllar itibari ile belirlenecek yemek,çocuk ve aile zamları,
- İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplam asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı tutarları
Prime esas kazanca tabi tutulmamaktadır.
1) Ayni Yardımlar ;
Ayni Yardım Nedir : Ayni yardım, İşletme sahipleri tarafından çalışanlarına doğrudan nakit olarak değil, mal ve hizmet yardımı şeklinde yapılan yardımdır. Özellikle ramazan, bayram, yılbaşı gibi özel günlerde daha çok karşılaştığımız bir durumdur. Fakat bu özel günlerin dışında da işveren dilerse çalışanlarına konut,yakacak,giyim eşyası vs gibi ayni yardımlarda bulunabilir.
Kira yardımı da mülk sahibinin banka hesabına yatırıldığı sürece ayni yardım olarak kabul edilmektedir. Çünkü burada da çalışanın eline doğrudan geçen bir para yardımı bulunmamaktadır.
İşverenler tarafından çalışanlarına sağlanan her türlü ayni yardım SGK primi dışındadır. Yani aynı yardımlardan sigorta prim kesintisi yapılmaz.
Ayni Yardımlar da Gelir Vergisi ve Damga Vergisi : Ancak ayni yardımlar sigorta priminden istisna tutulmuşken, personele yapılan ayni yardımlar gelir vergisi stopajına ve damga vergisine tabidir.
2) Doğum,Ölüm ve Evlenme yardımları ; Personelin evlenmesi halinde verilen evlenme yardımı, kadın sigortalının doğum yapması halinde verilen doğum yardımı, annesi,babası,eşi ya da çocuğunun ölümü halinde yapılan ölüm yardımı miktarına bakılmaksızın prime esas kazacın hesabında dikkate alınmayacaktır.
Doğum,ölüm ve evlenme yardımlarının altın olarak yapılması halinde, bordroya yardım olarak verilen tutarın girilmesi ancak prime esas olmayan kazanç olarak tanımlanması gerekir.
Sadece doğum,ölüm ve evlenme yardımlarında altın olarak yardım yapılması halinde prime tabi tutulmayacaktır.
“Bunların dışında personele bayram, yılbaşı veya 10.Hizmet yılı gibi nedenlerle verilen altınlar sigorta primine tabi tutulacaktır.”
Doğum, Ölüm ve Evlenme Yardımlarında Gelir Vergisi İstisnası ve Damga Vergisi : 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 25/1.maddesinde “Ölüm,sakatlık,hastalık ve işsizlik sebepleriyle verilen tazminat ve yapılan yardımlar” ın gelir vergisinden istisna olduğu belirtilmiştir.
Bu hükme göre ; Personele, anne,baba,eş,çocuk vefatı nedeniyle verilen tazminat ve yapılan yardımlar da gelir vergisi hesaplanmayacaktır.
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 25.maddesinin 5 numaralı bendinde “Evlenme ve doğum münasebetiyle hizmet erbabına yapılan yardımlar (Bu istisna hizmet erbabının iki aylığına veya buna tekabül eden gündeliklerinin tutarına kadar olan yardım kısmına uygulanır) gelir vergisinden istisna edileceği hükme bağlanmıştır.
İki aylık ücretini aşan kısım gelir vergisine tabi tutulacaktır.
Bu yardım personelin sadece resmi olarak evlenmesinde yapılabilmektedir.
Doğum,ölüm ve evlenme yardımlarının hepsinde damga vergisi kesintisi yapılmaktadır.
3) Görev Yollukları :
Uygulamada personele yapılan yol yardımı ile görev yollukları tanımı sıklıkla karıştırılmaktadır.
- Yolluk tanımı 6245 sayılı Harcırah Kaununu’nun 3.maddesinde şu şekilde yapılmıştır :
Sigortalının görevli bulunduğu yerden, geçici görevle başka bir yere gönderilmesi veya görev yerinin değiştirilmesi dolayısıyla yol masrafı,gündelik(yevmiye),yer değiştirme masrafı olarak duruma bağlı yapılan ödemelerdir.
Genelgeye göre yolluk kavramının içeriği itibariyle bir belgeyle kanıtlanması gerekmektedir. Bir görevlendirme yapılmışsa görevlendirme belgesi, bir ilden bir ile taşınma olmuşsa görevlendirme belgesi ve taşınma belgesi vs. gibi belgelerle kanıtlanması gerekmektedir.
Bu bakımdan, İşveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerinin değiştirilmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren ödemeler prime esas kazanca dahil edilmeyecek dolayısıyla sigorta primine tabi tutulmayacaktır.
Yolluklarda Gelir Vergisi İstisnası ve Damga Vergisi : Yatacak yer ve yiyecek için verilen yolluklar belgelerle ispatlandığı sürece Gelir Vergisinden de istisnadır. Ancak görev yollukları (harcırahlar) damga vergisine tabidir.
- Yol yardımı ise sigortalıya işe gidip gelebilmesinde destek olmak amacıyla verilen bir ek ödeme olup, söz konusu ödeme 5510 sayılı kanunun 80.maddesinde belirtildiği üzere sigorta primine tabidir.
4) Seyyar Görev Tazminatı :
Seyyar olarak vazife gören memur ve hizmetliler için 6245 Sayılı harcırah Kanunu’nun 49.maddesinde ;
Asli görevleri gereği memuriyet mahalleri dışında ve belirli bir görev belgesi içinde fiilen gezici olarak görev yapan memur ve hizmetlilere gündelik ve yol masrafı ödenmeyeceği,
Bunlardan Maliye ve Gümrük Bakanlığınca görev ünvanları ile iş ve çalışma özellikleri uygun görülenlere; bu bakanlıkça vize edilen cetvellere dayanılarak fiilen gezici görev yaptıkları günler için almakta oldukları aylık/kadro derecelerine göre müstehak oldukları yurtiçi gündeliklerinin üçte birinin günlük tazminat olarak verileceği,
Takip memuru, gezici sağlık memuru, ebe, orman, muhafaza memuru, koruyucu, koruma memuru, posta dağıtıcısı,hat bakıcısı,tahsildar,gezici başöğretmen ve görev niteliklerinin bunlara benzerliği Maliye Bakanlığına onaylanacak diğer memur ve hizmetlilerin yol masraflarının mutat taşıt araçlarına fiilen ödedikleri miktarlar üzerinden karşılanacağı öngörülmüştür.
6245 sayılı Kanunun 49 uncu maddesine göre ödenen seyyar görev tazminatı, Sayıştay Genel Kurulunun 22.01.1976 tarihli ve 15476 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1975/10 E., 3800/3 K. sayılı kararı uyarınca sigortası primine esas kazanca dahil edilmeyecektir.
Seyyar Görev Tazminatında Gelir Vergisi ve Damga Vergisi : Personel maaşlarına ek olarak ödenecek seyyar görev tazminatına ilişkin olarak Gelir Vergisi Kanunu’nda herhangi bir istisna hükmüne yer verilmemiştir. Bu ödemeler ücret sayılarak gelir vergisi kesintisine tabi tutulması gerekmektedir.
Aynı şekilde 4448 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na göre de persone ödenen Seyyar Görev Tazminatı, Damga Vergisine’ de tabi tutulması gerekmektedir.
5) Kıdem Tazminatı : Çalışma hayatının içindeki herkesi ilgilendiren bir konudur Kıdem Tazmiatı.
“1475 sayılı İş Kanunu”nun 14. maddesine göre, işçinin işe başladığı tarihten itibaren aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalışılan süreler gözönüne alınarak, hizmet aktinin devamı süresince her geçen tam yıl için işveren tarafından çalışana ödenecek tazminata “Kıdem Tazminatı” denilmektedir.”
İş akdinin feshi veya diğer sebeplerle işten ayrılan personele işverenler tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ödenen kıdem tazminatı, niteliği itibariyle ücret sayılan bir ödeme değildir.
Bu nedenle 5510 Sayılı Kanunun 80/b maddesi gereğince Kıdem Tazminatı sigorta primine esas kazanca tabi tutulmaz.
Kıdem Tazminatında Gelir Vergisi ve Damga Vergisi : Kıdem Tazminatından sadece damga vergisi kesintisi yapılır, gelir vergisi kesintisi yapılmaz.
6) İhbar Tazminatı : 4857 sayılı iş kanununun 17. maddesine göre iş sözleşmesi fesh edilen bir çalışan iş sözleşmesi sona ermeden önce işvereni tarafından belirli bir süre önce bilgilendirilmelidir. Bu bilgilendirme işveren tarafından yazılı bir şekilde ve çalışanın o iş yerindeki kıdemine göre yapılmalıdır. Aksi bir durum olduğunda işçiye ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Buna ihbar tazminatı denmektedir.
İş sözleşmesi işçi tarafından haklı nedenlere dayandırılarak fesh edilmesi durumda da yine ihbar tazminatı hakkı bulunmaktadır. Ancak haksız bir nedenden dolayı sözleşmesini fesh ediyorsa işverenin ihbar tazminatı olabilir.
İşçinin, işyeri ile olan hukuki ilişkisi iş akdinin feshi ile sonra erdiğinden,ödenen paralar işçiyi himaye gayesine yönelik bir tazminat olup,ücret niteliğinde bulunmadığından, ihbar tazminatı sigorta primine tabi değildir.
İhbar Tazminatında Gelir Vergisi ve Damga Vergisi : İhbar Tazminatı Gelir Vergisi ve Damga vergisine Tabidir.
7) Kasa Tazminatı : Kasa Tazminatı, kasa vezne gibi nakit akışının olduğu birim ve süreçlerde görev yapan ve sorumluluğu bulunan çalışanlara,görülen işlerdeki riskler nazara alınarak yapılan bir ödemedir.
Para ve kıymetli evrak veyahut eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalılara ödenen kasa tazminatı, sigorta primine esas kazançtan istisnadır.
Kasa Tazminatında Gelir Vergisi ve Damga Vergisi : 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre Kasa Tazminatı, Gelir ve Damga Vergisine tabidir. Kas Tazminatından Gelir ve damga Vergisi kesintisi yapılmaktadır.
8) Kurumca tutarları yıllar itibari ile belirlenecek yemek,çocuk ve aile zamları,
Yemek parası olarak yapılan ödemelerin, işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi şartıyla fiilen çalışılan gün sayısı dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için her yıl belirlenen günlük asgari ücretin % 6”sının yemek parası verilecek gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarının,
Çocuk zammı olarak yapılan ödemelerden; iki çocuğa kadar (iki çocuk dahil) çocukların 18 yaşını, orta öğrenim yapması halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmamış olmaları şartıyla veya çalışamayacak durumda malul bulunan ve Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan erkek çocukları ile yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan ve Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi bir işte çalışmayan, buralardan gelir veya aylık almayan kız çocukları için, sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı üzerinde durulmaksızın iki çocuğu geçmemek kaydıyla çocuk başına her yıl 16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin % 2”si oranındaki tutarının,
Aile zammı olarak yapılan ödemelerin; sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı üzerinde durulmaksızın, sigortalının eşinin her hangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olarak çalışmaması ve buralardan gelir veya aylık almaması kaydıyla, her yıl 16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin % 10”u oranındaki tutarının,
Aylık sigorta primine esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmaması uygun görülmüştür.
Yemek,çocuk ve aile zamlarında Gelir Vergisi ve Damga Vergisi : Bu yardımlardan devletçe belirlenen limitler aşılmadığı sürece Gelir Vergisi kesintisi yapılmaz. Ancak Damga Vergisi istisnası bulunmamaktadır. Yapılan yardımlar üzerinden Damga Vergisi kesintisi yapılır.
9) İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplam asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı tutarları :
İşverenler tarafından sigortalar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primleri ve bireysel emeklilik katkı payları prime esas kazanca tabi tutulmaz.
İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplam asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı tutarlarında Gelir Vergisi ve Damga Vergisi:
Poliçe tutarı elde edilen ücretin % 15’ini aşmadığı halde ve yıllık asgari ücretin yıllık tutarını aşmaz ise Gelir Vergisi’ne tabi tutulmayacaktır.
4448 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na göre işverenler tarafından ödenen özel sigortalar üzerinden damga vergisi kesintisi yapılacaktır.
Mali Müşavir
Biray GÜLER
