VERGİ MÜKELLEFİNİN TARHİYAT SONRASI UZLAŞMA TALEBİ
Vergi ve cezalarda tarhiyat sonrası uzlaşma; vergi hukukumuzda; “mükellefle idare arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların, yargı yoluna başvurmadan önce, taraflarca konuşulup görüşülerek giderilmesi, yani verginin ya da cezanın miktarı konusunda, iki taraf arasında uyuşmaz sağlanarak, anlaşmazlığın çözümlenmesi” şeklinde açıklanmıştır.[1]
Uzlaşma müessesi, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşma olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tarhiyat öncesi uzlaşma vergi henüz tarh etmeden önce başvurulur. Kapsamına; vergi incelemeleri neticesinde bulunan matrah veya matrah farkları üzerine tarh edilecek vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları girmektedir. Tarhiyat sonrası uzlaşma ise, vergi tarhiyatından sonra kullanılabilen bir yoldur. Tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına, ikmalen, resen ve idarece tarh edilen vergiler ve bunlara ilişkin olarak kesilen (1) kat kesilen vergi ziyaı cezası girmektedir. Her iki uzlaşmada da ağır nitelikli fiillerle yaratılan (3) kat kesilen vergi ziyaı cezaları girmemektedir. Tarhiyat öncesi uzlaşmadan farklı olarak, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamında girmemektedir.[2]
Bu çalışmamızda tarhiyat sonrası uzlaşma ile ilgili özellikli konular incelenecektir. Başka bir çalışmamızda ise, tarhiyat öncesi uzlaşma ayrıca incelenecektir.
Aşağıda yer alan nedenlerin bulunması halinde uzlaşma talep edilebilir. Bunlar;
- Tarhiyatta VUK’nun 116, 117 ve 118. maddelerinde bulunan vergi hataları ile bunun dışında her türlü MADDİ HATA bulunması,
- Tarhiyatta VUK’nun 369. maddesine göre YANILMA durumunun mevcut olduğunun mükellef veya ceza muhatabı tarafından iddia edilmesi,
- Vergi ziyaına sebebiyet verilmesinin veya usulsüzlük fiilinin işlenmesinin, işlenmesinin, mükellef veya ceza muhatabı tarafından, kanun hükümlerine, gereği kadar NÜFUZ EDEMEMEKTEN ileri geldiğinin iddia olunması,
- MÜPHEM, YORUMA AÇIK bulunan hususlarda mükelleflerin ve cezaya muhatap olanların yanılmış olmaları,
- Tarhiyatı ve ceza kesmeyi gerektiren sebeplerin; vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ile Danıştay veya Maliye Bakanlığı tarafından, benzer olaylarda başka yönde bildirilmiş olması.
- Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları vergi inceleme raporuna dayalı olarak tarh ve tebliğ edilmiş ise, bu cezalar için tarhiyattan önce uzlaşma talep edilebilir. Vergi dairesi tarafından resen kesilen özel usulsüzlük cezaları hakkında tarhiyat sonrası uzlaşma mümkün değildir. Bu gibi cezalar hakkında sadece 213 sayılı VUK’nun 376. Maddesine göre indirim talep edilebilir.
- 3 kat kesilen vergi ziyaı cezaları için tarhiyat öncesi veya tarhiyat sonrası uzlaşma mümkün değildir. Bunlar hakkında vergi yargısında dava açılabilir. Veya 213 sayılı VUK’nun 376. Maddesine göre indirim talep edilebilir.
- Tarhiyat sonrası uzlaşmalarda üzerinde mutabık kalınan vergi ve cezalar uzlaşma komisyonu kararı uyarınca vergi dairesi tarafından tahakkuk fişi ile tahakkuk ettirilerek mükellefçe 30 gün içerisinde ödenmesi Burada yeri gelmişken belirtilmesinde fayda görülen bir husus şudur: üzerinde uzlaşılan vergi ve cezalar 30 gün içinde ödenmediği takdirde uzlaşma geçerlidir. 30 günden sonra ancak gecikme zammı devam eder. Yine aynı şekilde, üzerinde uzlaşılan vergiler için normal vade tarihinden itibaren uzlaşma komisyon kararının tarihe kadar geçmişe yönelik gecikme zammı hesaplanacaktır.
- Üzerinde uzlaşılan vergi ve cezalarda eğer vergi hatası söz konusu ise, uzlaşma sonrası bu konuyla ilgili düzeltme talep edilerek dava açılabilir.[3]
Uygulamada mükelleflerin yukarıdaki nedenlerden birine dayanıp dayanmadığı üzerine fazlaca durulmakta ve genellikle birinci nedenin var olduğu varsayılarak uzlaşma talepleri kabul edilmektedir. Sırası gelmişken, vergi idaresi tarhiyat öncesi uzlaşma ile ilgili durumlarda mükellef ile uzlaşmama hakkına sahiptir. Diğer bir deyişle, mükellefin uzlaşma müzakerelerinde idare isterse her an uzlaşmaya varmadan vazgeçme hakkına sahiptir.[4]
Diğer taraftan, uzlaşma talebinin incelenmesi ve uzlaşma ile ilgili görüşmelerin yapılmasıyla ilgili esaslar,esaslar, Uzlaşma Yönetmeliğinin[5] 10. maddesinde belirtilmiştir.
Uzlaşma komisyonlarına verilen veya posta ile taahhütlü olarak gönderilen uzlaşma dilekçelerinin, uzlaşma komisyonuna gönderilmeden önce; talebin uygun şekilde ve süresi içinde yapılıp yapılmadığı ve uzlaşmanın komisyonun yetkisi içinde bulunup bulunmadığını öncelikli olarak incelenir.
İnceleme sonucunda, uzlaşma talebinin süresi içinde ve usulüne uygun şekilde yapılmadığın veya komisyonun yetkisi dışında bulunduğunun tespiti durumunda uzlaşma talebi reddedilir. [6]
Uzlaşma talebinin süresinde ve usulüne uygun olarak yapıldığının ve komisyonun yetkisi içinde bulunduğunun anlaşılması durumunda, uzlaşma ile ilgili olarak yapılacak görüşmelere bizzat katılması veya resmi vekaleti olan vekilini bulundurması hususu, görüşmenin tarihi, yapılacağı yer ve saati komisyon tarafından yazı ile en az 15 gün önceden mükellefe bildirilir. Mükellefin talebi halinde 15 günlük süreye bağlı kalınmaksızın daha önceki bir tarih de belirlenebilir.[7]
Uzlaşma davetiyesi ilgiliye, VUK’nun tebliğ hükümlerine göre tebliğ edilir. Tebliğ tarihini ve imzayı taşıyan alındı, uzlaşma dosyasına eklenir.
Mükellefin veya resmi vekaletini taşıyan vekilinin uzlaşma davetiyesinde belirtilen yer, tarih ve saatte toplantıya katılması halinde, uzlaşma görüşmelerine başlanır. Yapılan görüşme neticesinde, uzlaşma sağlandığı takdirde, uzlaşma komisyonu durumu üç nüsha düzenlenen tutanakla tespit eder. Bu tutanaklar, komisyon başkan ve üyeleri ile mükellef veya vekili tarafından imza altına alınmaktadır.
İmzalanan tutanağın bir nüshası mükellef veya vekiline derhal verilir. Bir nüshası gerekli işlem yapılmak üzere 3 gün içinde ilgili vergi dairesine gönderilir. Diğer bir nüshası da uzlaşma komisyonunda oluşan dosyada saklanır. Tutanağın alt kısmında “bu tutanağın bir nüshasını uzlaşma komisyonunda …/…./…. Tarihinde aldım” ibaresi ile mükellef veya vekilinin adı, soyadı ve imzası alınarak tebliğ edilmektedir.
Ancak, uzlaşma temin edilemediği takdirde[8], komisyonca bu husus belirtilmek suretiyle 3 nüsha tutanak düzenlenir. Tutanağın bir nüshası mükellefe verilir. Mükellefin uzlaşma davetine katılmaması veya tutanağı almaktan kaçınması durumunda tutanağın iki örneği gereği yapılmak üzere 3 gün içerisinde ilgili vergi dairesine gönderilmektedir.
Uzlaşmanın temin edilememesi halinde; aynı vergi ve ceza için yeniden uzlaşma talebinde bulunmak mümkün değildir.
Uzlaşmanın vaki olmaması durumunda yani komisyon teklifinin mükellefçe kabul edilmediği hallerde, komisyon nihai teklifini tutanağa geçirir. Mükellef, dava açma süresinin son günü akşamına kadar komisyonun nihai teklifini kabul ettiğini, bir dilekçe ile vergi dairesine bildirdiği takdirde, bu tarih itibariyle uzlaşma vaki olmuş sayılır ve buna göre işlem tesis edilmektedir.
Vergi uyuşmazlıklarının yargıya müracaat etmeden önceki çözüm yollarından olan uzlaşma, yargının iş yükünü azaltarak hem emek hem zaman kaybını önlemekte ve hem de idare ile mükellef arasındaki sorunlara barışçıl bir yolla çözüm getirmektedir. Uzlaşmaya başvurmak, daveti kabul etmek veya etmemek, uzlaşma komisyonlarında idarenin sunduğu teklifleri kabul etmek veya uzlaşmaya hiç müracaat etmeden konuyu yargıya taşımak mükellefin isteğine bağlıdır. Böylelikle, uzlaşma, mükellefin dava yolunu tercih etmeden önce zorunlu olarak başvurması gereken idari bir yol değildir.
Saygılarımla
S.M.Mali Müşavir
İşletme Bilim Uzmanı
Eda KAYA
[1] 213 sayılı VUK, Uzlaşma 3. Bölüm, ek md.1
[2] ŞENYÜZ Doğan – YÜCE Mehmet – GERÇEK Adnan, Vergi Hukuku, 4. Baskı, Bursa, Ekin Yayınevi, s.255-257.
[3] Bkz. KÜTÜKÇÜ Abdullah, “Uzlaşılan Vergi ve Cezalar İçin Düzeltme İsteminde Bulunulabilir mi?”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Ekim 2013, Sayı: 118, s.155-159.
[4] Vergi idaresinin gerek tarhiyat öncesi uzlaşmalarda ve gerekse tarhiyat sonrası uzlaşmalarda mükellef ile uzlaşmama yönünde bir tercih kullanması her zaman idarenin takdirindedir.
[5] Bkz. 03.02.1999 tarih ve 23600 sayılı RG’de yayınlanmıştır.
[6] SEVİĞ Veysi, “Uzlaşma İle İlgili Usul ve Esaslar-I”, Dünya Gazetesi, 8.2.1999, s.7
[7] Ayrıntılı açıklamalar için bkz. KIZILOT Şükrü – KIZILOT Zuhal, Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, Yaklaşım Yayıncılık, 19. Baskı, Ankara, 2011, s. 267-268
[8] Mükellef veya vekilinin uzlaşma komisyonunun davetine gelmemesi, komisyona gelmesine rağmen uzlaşma tutanağını imzalaması veya tutanağı ihtirazi kayıtla imzalamak istemesi durumlarında uzlaşma temin edilmemiş kabul edilmektedir.
