Bir çok insan uzun süren çalışma dönemi sonunda emekli olup rahat bir hayat sürmeyi hayal etmektedir. 18 yaşından sonra çalışma hayatına giren ve sigortalı bir işte çalışanlar sosyal güvenlik kapsamına dahil olup bu çalışma süreleri emeklilikten sayılmaktadır. Ülkemizde emeklilik koşullarından biri de uzun süreli sigortalı bir işte çalışma koşuludur. Ancak çalışanlar bu uzun süreli çalışma hayatında çeşitli nedenlerle uzak kalabilmekte veya çeşitli nedenlerle işsiz kalabilmektedir. Çalışma hayatı dışında kalan bu süreler belli koşullarla borçlanılıp sigortalılıktan saydırılabilmektedir.
Sosyal güvenlik hayatında borçlanma denildiğinde hemen hemen hepimizin aklına erkeklerde askerlik, kadınlarda doğum ve yurtdışına giden vatandaşlarımızda ise yurtdışı borçlanması gelmektedir. Oysa 5510 sayılı kanunda sadece askerlik, doğum ve yurtdışı borçlanması değil bunların dışında bazı borçlanma türleri de vardır. Bu makale yazısında çalışma hayatında borçlanma türlerinin neler olduğu ve borçlanmanın usul ve esasları üzerinde duracağım.
1- 5510 Sayılı Kanunda Borçlanma Türleri
Çalışanların iş hayatında sigortalı olmadan veya çeşitli sebeplerle çalışma hayatından uzak kaldıkları süreleri borçlanıp emeklilikten saydırabilmeleri için 5510 sayılı kanunun 41. Maddesi bazı kolaylıklar getirmiştir. 5510 sayılı kanunun 41. Maddesinde çalışan kendisine uyan koşullardan birini kanıtlamak suretiyle çalışma hayatından uzak kaldığı bu süreyi borçlandırıp sigortalılıktan saydırabilir ve duruma göre prim gün sayısını artırabilir veya sigortalılık başlangıç süresini geriye götürüp daha erken emekli olma koşullarından yararlanabilir. 5510 sayılı kanunun 41. Maddesi sosyal çalışma hayatımızada getirdiği borçlanma türleri aşağıdaki gibidir:
1- Kanunlar gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izin süreleri
2- Er veya erbaş olarak silah altında veya yedek subay okulımda geçen süreleri
3- 4/c kapsamında olan devlet memurlarının personel mevzuatına göre aylıksız geçen süreleri
4- Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurt içinde veya yurt dışında geçirdikleri normal doktora veya uzmanlık öğrenim süreleri
5- Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri
6- Sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı berat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreleri
7- Grev ve lokavta geçen süreler
8- Hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri
9- Seçim kanunları gereği görevinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden aybaşına kadar açıkta geçirdikleri süreleri
10- 4857 sayılı kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri
11- Sigortalı olmaksızın ecnebi mekteplere gönderilecek Talebe Hakkında Kanuna göre yurt dışına gönderilen ve öğrenimlerini başarıyla tamamlayarak yurda dönenlerden yükümlü bulunduğu mecburi hizmet süresini tamamlamış olanların yurt dışında resmi öğrenci olarak geçirmiş oldukları öğrenim sürelerinin 18 yaşının tamamlanmasından sonraki döneme ait kısmı
Yukarıda yer alan borçlanma türlerinden de anlaşılıyor ki borçlanma sadece askerlik, doğum ve yurtdışı borçlanmasından oluşmamaktadır. Çalışanlar yukarıda kendisine uygun olan borçlanma türünü talep edip belgelemek şartı ile borçlanmadan yararlanıp çalışma hayatı dışında geçen sürelerden istedikleri süreyi borçlanıp sigortalılık kapsamına alabilmektedirler.
2- .Borçlanma Miktarının Tespit Edilmesi
Sgk’da her türlü hesaplamalar asgari bürüt ücret üzerinden yapılmaktadır. Prim borçlanması da asgari günlük kazancın % 32’si oranında olup bu en az 1 en çok 7,5 katı üzerinden borçlanılabilmektedir. Alt ve üst sınırları kişi kendisi seçmektedir. Bunu basit bir örnekle açıklayalım.
ÖRNEK Askerlik borçlanması talebinde bulunan Bay Hasan Güneş 18 ay askerlik yapmış olup 540 günlük askerlik borçlanma talebinde bulunmuştur buna göre askerlik borçlanmasını hesaplayalım.
2019 Brüt Asgari Ücret : 2.558,40 TL
Günlük Borçlanma Matrahı : 2.558,40 TL / 30 GÜN = 85,28 TL
Borçlanma Oranı : % 32
Günlük Borçlanma Miktarı : 85,28 TL X % 32 = 27,29TL
Bay Hasan Güneş’e ait 540 günlük askerlik borçlanma miktarını bulmak için günlük borçlanma miktarını borçlanılacak gün sayısına çarparız daha sonra bulduğumuz rakamı alt sınır veya üst sınırdan bir değerle çarpıp borçlanma miktarını buluruz. Bu bilgilere göre Hasan Güneş’e ait askerlik borçlanma miktarı en alt ve en üst sınır tutarı aşağıdaki gibi hesaplanır:
Borçlanma Miktarı = Günlük Borçlanma Miktarı x Borçlanılacak Gün Sayısı X Borçlanma Kat Sınırı
Borçlanma Miktarı = 27,29 TL X 540 GÜN X 1 = 14.736,60 TL ALT SINIR
Borçlanma Miktarı = 27,29 TL X 540 GÜN X 7,5 = 110.524,50 TL EN ÜST SINIR
2019 yılı için borçlanma miktarı 27,29 TL olup bütün borçlanma türlerinde bu değer dikkate alınacaktır. Doğum borçlanmasında en çok 3 çocuk için ve her çocuk için 720 gün üzerinden en çok 2160 gün borçlanılabilmektedir.
3- Borçlanma İşlemlerinde Başvuru Şekli
Borçlanma talebinden bulunan kişi kendisi veya vekalet verdiği kişi aracılığı ile SGK il müdürlüğüne başvuruda bulunabilir. Yurt dışı borçlanmalarında kişi yurt dışında bulunuyorsa isterse iadeli taahhütlü mektupla da başvuruda bulunabilir.
4- Borçlanmada Başvuru Zamanı
Borçlanma talebine niyet eden bir kişi borçlanma talebinde bulunması için herhangi bir tarih sınırlaması yoktur. Kişi istediği zaman başvuruda bulunabilir. Ancak yıl içinde başvuruda bulunması maddi açından faydalı olacaktır. Bilindiği üzere her yılın Ocak ayında asgari ücret artmaktadır. Asgari ücret arttığında ise haliyle borçlanma günlük miktarları da artacağından borçlanma yapacak kişinin en geç 31 Aralık tarihine kadar borçlanma talebinde bulunması gerekmektedir. Örneğin 31 Aralık 2017 yılında borçlanma talebinde bulunan kişi günlük 18,96 TL üzerinden borçlanacaktır. Oysa 1 gün sonra yani 1 Ocak 2018’de borçlanma talebinde bulunursa artık 18,96 TL üzerinden değil de 2018 yılında geçerli olan Asgari ücret üzerinden günlük borçlanma miktarı hesaplanarak borçlanacak ve bu durumda maddi olarak daha fazla para ödeme ile karşı karşıya gelecektir.
5- Borçlanma İşlemlerinde Takip Edilecek Aşamalar
1- Borçlanma talebinde bulunacak kişi öncelikle borçlanma talep dilekçesini düzenleyecektir. Bu dilekçeye SGK’nın internet sitesinde dilekçe ve formlar bölümünde matbu olarak hazır olarak yazıcıdan çıktısı alınarak ilgili alanları doldurabilir..
2- Düzenlenen dilekçeye borçlanma türüne göre gerekli belgeler eklenecektir. Örneğin askerlik borçlanması yapacak bir kişi askerlik şubesinden askerlik yaptığı yıl ve askerlik süresini gösteren belgeyi askerlik şubesinden onaylı olarak alıp borçlanma talep dilekçesine ekleyecektir. Yurt dışında çalışan kadınların bulunduğu ülkede ikamet ettiklerini gösterir belgeyi bulundukları bölgenin yetkili makamlarından alarak başvuru dilekçesine ekleyeceklerdir. Ne tür borçlanma yapılacaksa yapılacak borçlanma türüne göre o borçlanma türünü yapacağına dair kanıtlayıcı belgeleri borçlanma talep dilekçesine eklemeleri gerekmektedir.
3- Borçlanma talep dilekçesi düzenlenip gerekli evraklar dilekçeye eklendikten sonra SGK il müdürlüklerine başvuruda bulunulur.
4- SGK borçlanma talebi dilekçesi ve dilekçeye eklenen belgeleri inceleyerek bir eksiklik yoksa borçlanma miktarını hesaplayıp bunu borçlanacak kişiye bildir.
5- Borçlanma miktarı kendisine bildirilen kişi bu miktarı 1 ay içinde bankadan SGK hesabına yatırarak çalışma süresi dışında geçen süreleri sigortalılıktan sayarak borçlanma işlemi tamamlanmış olur. Yalnız yurtdışı borçlanmalarda bu süre üç aydır.
6- Borçlanılacak Sürenin Tespiti
Borçlanma talebinde bulunan kişi borçlanma süresinin tamamını veya bir kısmını borçlanabilir. Bunda bir sınırlama veya koşul yoktur. Örneğin 18 ay askerlik yapmış bir kişi 540 gün de borçlanabilir 1 gün de borçlanabilir, veya analık borçlanması yapacak bir kişi diyelim ki 3 çocuk için 2160 gün borçlanma hakkı vardır. Bunun tamamını veya bir kısmını borçlanabilir.
7- Borçlanma Miktarının Eksik veya Ödenmemesi
Borçlanma miktarı tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ödenmelidir. Yurt dışı borçlanmasında bu süre 3 aydır. Eğer çalışan borçlanma miktarını eksik öderse bu durumda SGK gerekli hesaplamaları yapıp ödediği miktar kaç güne tekabül ediyorsa o gün sayısı kadar borçlandırma işlemi yapacaktır. Eksik ödemeden dolayı borçlanamadığı diğer süreler için yeniden başvuruda bulunması gerekmektedir.
8- Borçlanma İşleminin Geçersiz Olduğu Durumlar
Borçlanma işlemi şu durumlarda geçersiz sayılacaktır:
1- Borçlanma işleminde bulunuldu. SGK tarafından gerekli hesaplamalar yapılıp borçlanma miktarı tahakkuk ettirilerek kişiye tebliğ edildi ve çalışan bu miktarı tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ödemediyse veya yurtdışı borçlanmalarda borçlanma yapan kişi 3 ay içinde ödemede bulunmadıysa;
2- Borçlanma talebinde bulunuldu. Başvuru talep dilekçesi düzenlendi ve gerekli evraklar eklenip başvuru talebinde bulunuldu. Ancak SGK tarafından tahakkuk işlemi yapılmadan kişi borçlanma talebinden vazgeçebilir ve bu durumda borçlanma işlemi geçersiz sayılacaktır;
3- Yurt dışı borçlanma işlemlerinde kişi başvurusunu iadeli taahhütlü mektupla yapıp başvuru dilekçesinde veya dilekçeye ekli belgelerde yanlışlık veya eksiklik olduğu SGK tarafından tespit edilirse bu durumda borçlanma işlemi geçersiz sayılacaktır
9- Borçlanma Bedelinin Sonradan Geri Alınması
Çalışan kişi SGK’ya borçlanma talebinde bulunup gerekli evrakları borçlanma talep dilekçesine ekleyip SGK’ya başvuruda bulunduktan sonar gerekli hesaplamalar yapıldıktan sonra borçlanma miktarı çalışan tarafından banka aracılığı ile SGK hesabına yatırıldıktan sonra kişi isterse borçlanma işleminden vazgeçip yatırdığı borçlanma miktarını geri alabilir. Bunun için öncelikle dilekçe ile SGK’ya başvuruda bulunacaktır. Bu durumda SGK faizsiz olarak borçlanma miktarını çalışana geri ödeyecektir.
SONUÇ
5510 .Sayılı kanunda kişinin çeşitli sebeplerle çalışma hayatı dışında kalmış veya çalışma hayatı kesintiye uğramış kişilere çalışma hayatı dışında kalan bu süreleri borçlanmaları için sadece; askerlik, doğum, yurtdışı borçlanması değil bunların yanında bir çok borçlanma türleri getirmiştir. Çalışanlar durumlarını göz önüne alarak kendilerine uygun borçlanma türlerinden biri ile borçlanma yapıp çalışma hayatı dışında kalan süreleri sigortalılıktan saydırarak duruma göre prim gün sayısını duruma göre de sigortalılık başlangıç sürelerini geriye çekerek daha erken emekli olma avantajından yararlanabilirler.
Saygılarımla;
Mehmet Eray
