YURTİÇİ VE YURTDİŞİ HARCIRAH UYGULAMA ÖDEMELERİ VE VERGİLENDİRİLMESİ
Harcırah kelimesi tanım olarak , “ Sürekli Veya Geçici Görevle Bir Yere Gönderilen Görevlilere, Bu Yere Gidebilmeleri, Orada Yiyip İçme Ve Konaklama Gibi Yapacakları Diğer Giderleri Karşılamak İçin Verilen Para, Yolluk” Olarak Tanımlanabilir. Harcırah sözcüğünün yasal tanımı ise , 6245 Sayılı Harcırah Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre, kanun gereği ödenmesi gereken yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masraflarından biri, bir kaçı veya tamamından oluşan ödemelere harcırah adı verilmektedir.
Harcırah Uygulaması Gelir Vergisi Kanunu Madde 24’üncü maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;
“Gider karşılığı olarak yapılan aşağıda yazılı ödemeler Gelir Vergisi’nden istisna edilmiştir.
1-Harcırah Kanunu’na tabi kurumlar tarafından harcırah veya yolluk olarak yapılan ödemeler;
2-Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalan müesseseler tarafından idare meclisi başkanı ve üyeleri ile denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına (Harcırah Kanunu’na tabi olsun olmasın her türlü sözleşmeli personel dahil) verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yemek ve yatmak giderlerine karşılık verilen gündelikler (Bu gündelikler aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündeliklerden fazla ise veya devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşarsa, aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur);
- (3946 sayılı Kanunun 38’inci maddesiyle bent kaldırılmıştır. Yürürlük; 1.1.1994)(*)
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre ödenen yakacak yardımı (memur, işçi ve Bağ-Kur emeklilerine avans olarak ödenenler dahil);
- Sayım işleriyle, seçim işlerinde çalıştırılanlara özel kanunlarına göre verilen zaruri gider karşılıkları.
Yapılacak Seyahatler İle İlgili Giderlerin Gelirlerden İndirilmesi İçin Aranan Temel Şartlar Şunlardır;
Yapılan Seyahatin;
– İşle İlgili (İşin Gereği Olarak) Yapılmış Olması,
– Yapılan İşin Ehemmiyet Ve Genişliği İle Mütenasip Olması,
– Seyahat Maksadının Gerektirdiği Süre İle Sınırlı Kalmasıdır.
Harcırah uygulama tahakkuku sadece yeme ve yatma giderlerinin karşılığıdır.
Yeme ve yatma giderlerinin dışındaki giderler ise ( Yol, haberleşme, temsil ve ağırlama, numune bedeli gibi) ister harcırah uygulaması yapılmış, ister bunun yerine gerçek usul benimsenmiş olsun, ayrıca belgelenmek suretiyle gider kaydedilebilir.
Bu ödemeler harcırah yöntemiyle yapılabileceği gibi gerçek usulde belge karşılığı ile de yapılabilmektedir. Bu gibi giderlerin vergilendirilmesi konusunda gerçek gider veya harcırah yöntemlerinden birini tercih yapmak durumundadırlar .
Tek bir seyahat için her iki yöntemin aynı anda kullanılması mümkün değildir. Harcırah yönteminin seçilmesi durumunda, harcırah adı altında yapılan ödemenin net ücret ödemesi sayılıp vergilendirilmesi gerekmektedir.
Harcırah Uygulama Yöntemlerine İlişkin Açıklamalar Aşağıdaki Gibidir.
- Gerçek Gider Yöntemi
Personelin seyahatte olduğu dönemlerde kendisi tarafından karşılanan yeme ve yatma giderlerine ait belgeleri işverene ibraz etmesi ve işverenin söz konusu belgelerde yer alan tutarın tamamını ilgili personele ödemesi halinde, söz konusu ödeme gelir vergisi kesintisine tabi değildir. Ancak, yapılan seyahatin iş ile ilgili olması, katlanılan giderin yapılan işin önemi ve genişliği ile orantılı olması ve seyahatin amacının gerektirdiği süreyi aşmaması hususlarına dikkat edilmelidir.
- Harcırah Yöntemi
Gelir Vergisi Kanunu’nun 24’üncü maddesinin 2. bendinde, Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalan müesseseler tarafından İdare Meclisi Başkanı ve üyeleri ile denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına ( Harcırah Kanunu’na tabi olsun olmasın her türlü sözleşmeli personel dahil) verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yeme ve yatma giderlerine karşılık verilen gündeliklerin gelir vergisinden istisna edileceği belirtilmiştir. Yine aynı bentte bu gündeliklerin aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündeliklerden fazla olması veya devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşması durumunda aradaki farkın ücret olarak vergilendirileceği yer almaktadır.
Yukarıda belirtilen kanun maddesinde anlaşıldığı gibi , gerçek yol giderlerinin tamamının gelir vergisinden istisna edileceği açıkça görülmektedir. Yeme ve yatma giderlerine karşılık yapılan ödemelerde vergi istisnası devletçe verilen gündelik tutarları ile sınırlandırılmıştır. Buna göre, yeme ve yatma giderlerine istinaden nakden yapılan gündelikler, aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündelik ya da devletçe verilen gündeliklerin en yüksek tutarı ile kıyaslanmalı ve aşan kısım ücret olarak değerlendirilmelidir. Ödenen gündeliklerin devletçe verilen gündelikleri aşmaması durumunda ise yapılan ödeme net kabul edilir ve bu ödemeler brüt üzerinden binde 7,59 oranında damga vergisi kesilir.
*YURTİÇİ SEYAHATLERDE HARCIRAH UYGULAMASI
Konaklama ve yemek bedellerinin tamamının belge karşılığı ödenmesi (gerçek gider yöntemi) veya tamamının nakden ödenmesi (harcırah yöntemi) dışında seyahat giderlerinin kısmen belge karşılığı kısmen de harcırah olarak ödenmesi üçüncü bir alternatif oluşturmaktadır.
Harcırah gündeliğinin kısmen belge karşılığı kısmen de harcırah olarak ödenmesi iki şekilde olabilir:
- Belge Karşılığı Konaklama Bedeli ile Birlikte Ayrıca Gündelik de Ödenmesi
Harcırah Kanunu’nun 39. maddesine göre yurtiçi gündelikleri belirtilmiştir. Buna göre şehir içinde bir yere gönderilenlere gündelik verilmemektedir.
Harcırah Kanunu gereğince geçici bir görev nedeniyle şehir dışındaki bir yere gönderilen görevli personele uygulanacak esaslar şunlardır:
- Gidilen yerde ve yolda, öğle (saat 13:00) veya akşam (saat 19:00) yemeği vakitlerinden birini geçiren görevli personele 1/3 oranında gündelik,
- Yemek vakitlerinden her ikisini geçiren görevli personele 2/3 oranında gündelik,
- İki yemek vaktini ve geceyi de geçiren görevli personele tam gündelik verilir.
Ödenecek harcırah toplam tutarı günlük harcırah tutarı ile seyahatte geçen gün sayısının çarpılması yoluyla bulunur. Harcırahlar, her 24 saat için hesaplanır. Bu süreden az devam eden seyahatler de bir gün sayılır. Seyahat süresinin her 24 saati aşan kesri tam gün sayılır.
Örnek olarak seyahat 3 Ocak 2019 saat 14.00’de başlamış 8 Ocak 2019 saat 22.00’de sona ermişse bu seyahat 6 gün sürmüş demektir.
Yukarıda yer alan açıklamalara göre, verilen harcırah gündeliğinin 1/3’ünün konaklama, 1/3’ünün öğle yemeği ve 1/3’ünün akşam yemeğine karşılık olarak verildiği anlaşılmaktadır.
Belge karşılığı konaklama bedelinin ödenmesi yanında ayrıca gündelik de ödenmesi durumunda, belge karşılığı ödenen konaklama ücretinin tamamı gelir vergisinden istisna edilir.
Nakden ödenen gündeliğin ise 2/3’ünün yemek bedeli karşılığı olarak ödenmiş olduğu dikkate alınarak, devletçe verilen gündelik tutarının 2/3’üne kadar olan kısmının gelir vergisinden istisna edilmesi, aşan kısmının ise ücret olarak vergilendirilmesi gerekmektedir.
*YURTDIŞI SEYAHATLERDE HARCIRAH UYGULAMASI
Yukarıdaki belirtilen şartları sağlanması halinde yurtdışı iş seyahatleri için yurtdışı harcırah hesaplanabilir. Ancak gerektiğinde ispatlanması için tevsik edici belgelerin harcırah tablosunun altına eklenmesi gerekmektedir.
Ayrıca her bir seyahatin ilk 10 gün için gündelik tutarları %50 fazlası ile dikkate alınabilecektir. Kanunun belirlediği sınırlar içinde kalınmak kaydıyla hesaplanan harcırahlar gelir vergisinden istisnadır.
Yurtdışı harcırah uygulamalarında bazı özel düzenlemeler bulunmaktadır.
Yurtdışı gündeliklerinin Türk Lirası (TL) cinsinden miktarları, yabancı para cinsinden gündelik miktarlarının T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen ( Önden avans ödemelerinde efektif satış kuru, diğer ödemelerde döviz satış kuru ) ile çarpılarak bulunur. Birden fazla ülkeyi kapsayan yurtdışı geçici görev yolculuk ve ikametlerinde, her bir ülkedeki kalış süresi için o ülkeye ilişkin gündelik miktarı esas alınmalıdır.
Yurtdışı gündeliklerinde seyahat ve ikamet süresinin ilk 10 günü için ödenecek gündelikler % 50 arttırılmak suretiyle ödenebilir. Ayrıca ilk on gün ile sınırlı olmak kaydıyla yurtdışına yatacak yer temini için ödedikleri ücretleri fatura ile belgelendirenlere, faturada gösterilen yatak bedelinin yukarıda açıklanan şekilde hesaplanan gündeliklerinin % 40’ını aşması halinde aşan kısmın % 70’i ayrıca ödenir.
****Vergiden İstisna Yurtdışı Harcırah Tutarları
Yurtdışı harcırahlarına ilişkin olarak ; 16 Şubat 2018 tarihli ve 30334 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 8/1/2018 tarihli ve 2018/11213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirleme yapılmış, daha sonra 7 Şubat 2019 tarihli ve 30679 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 8/1/2018 Tarihli ve 2018/11213 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Yürürlüğe Konulan “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne Yapılacak Yolculuklarda Verilecek Gündeliklere Dair Karar” ile “Yurtdışı Gündeliklerine Dair Karar”da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar (Karar Sayısı: 714) da 8/1/2018 tarihli ve 2018/11213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne Yapılacak Yolculuklarda Verilecek Gündeliklere Dair Karar” ile “Yurtdışı Gündeliklerine Dair Karar’ın, bu Kararla yapılan değişiklikler ile birlikte uygulanmasına 2019 yılında da devam edileceği düzenlemesi yer almıştır.
Saygılarımla,
S.M Mali Müşavir
Sibel KAROĞLU
