MENKUL KIYMET İHRACI:
1:İstenilen Fon, Faiz Yoluyla Talep Ederek(Fon Arz Edenin Getirisi Faiz):
Fon arz eden için getirisi garanti edilmiştir. Burada fonu talep eden parayı kullanım hakkına karşılık ona faiz olarak bedel ödemektedir. İşletmenin zarar etmesi yada çok kar etmesi burada fon arz yada talep eden için bir şey değiştirmemektedir. Çünkü faizin getirisi/götürüsü en basından belli edilmiştir.
| Fon Arz Eden: Alış bedeli ile kayıt edilir. Faizler nominal bedel üzerinden hesaplanır. | Fon Talep Eden: Nominal bedel üzerinden kayıt edilir. →Nominal bedel ile ihraç bedeli arasındaki fark başka hesaplara kayıt edilerek takibi yapılır. Faizler de nominal bedel üzerinden hesaplanır. |
| Satın alma kaydı: 111/112 Özel/Devlet Kesim tahvil Snt. ve Bonol. 100/102(Ödeme Enstrümanı) | Satış Kaydı: 100/102 ( tahsil enstrümanı) 780 Finansman Giderleri 305/405 Çıkarılmış bono ve Senetler |
| Dönem Sonu Faiz Gelir Tahakkuku: 181/281 Gelir Tahakkukları(Vadeye göre) 642 Faiz Gelirleri →Cari döneme ait faiz geliri
Uzun vadeli faiz tahakkukunun kısa vadeliye aktarımı:
181 Gelir Tahakkukları 281 Gelir Tahakkukları | Dönem Sonu Faiz Gider Tahakkuku: 780 Finansman Giderleri 381/481 Gider tahakkukları(vadeye göre) *Uzun Vadeli Tahvilin önümüzdeki dönem ödenecek kısmı için: Geçmiş dönemden tahakkuk etmiş faiz varsa: 1/A: 481 Gider Tahakkukları(Geçmiş dönem faizleri) 780 Finansman Giderleri(cari dönem faizi) 381 Gider Tahakkukları
1/B: 405 Çıkarılmış Tahviller Hs.(anapara) 381 Gider Tahakkukları 304 Tahv. Anap. Bor.Taks. ve Faiz. Hs.
2)Geçmiş dönemden tahakkuk etmiş faiz yoksa: 405 Çıkarılmış Tahviller Hs.(anapara) 780 Finansman Giderleri(cari dönem faizi) 304 Tahv. Anap. Bor.Taks. ve Faiz. Hs. |
| Ertesi Dönem Tahsil Kaydı: 100/102 Tahsilat Enstrümanı 193 Peş. Öd. Ver. Fon. →Bizden kesilen stopaj
111/112 Özel/Dev.Kes. tah. Snt.ve Bon. 642 Faiz Gelirleri →Cari döneme ait faiz geliri 181 Gelir Tahakkukları →Geçmiş dönemlerden gelen faiz tahakk. | Ertesi Dönem Ödeme Kaydı: 381 Gider Tahakkuku → Kısa vadeli için geçen dönemden gelen faiz tah. 780 Finansman Giderleri →Cari yıla ait faiz gideri 305 Çıkarılmış Tahviller Hs →Kısa vadeli tahvillerin anapara tutarı 304 Tahv. Anap. Bor.Taks. ve Faiz. Hs. →Uzun vadeli tahvilin anapara ve faiz tutarları varsa 100/102 Ödeme Enstrümanı 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar →Bizim kestiğimiz stopaj |
Burada sadece vade farkları kısmının kayıtları gösterilmiştir. Karlı ve zararlı satışlar, komisyon giderleri gibi kayıt şekilleri ileriki aşamalarda ele alınıp incelebilecektir.
1.2:306 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler(Kar/Zarar Ortaklık Belgesi):
Çıkarılmış bono ve senetler kapsamına alınamayan diğer menkul kıymetlerin izlendiği hesaptır.
Fon arz eden: Fon Talep eden:
118 Diğer Menkul Kıymetler 306 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler
| Fon Arz Eden: *Alış bedeli ile kayıt edilir. *Faizler nominal bedel üzerinden hesaplanır. | Fon Talep Eden: *Nominal bedel üzerinden kayıt edilir. →İhraç bedeli ile nominal bedel arasındaki fark ayrı hesapta takip edilir. *Faizler de nominal bedel üzerinden hesaplanır. |
| Satın alma kaydı: 118 Diğer Menkul Kıymetler 100/102(Ödeme Enstrümanı) | Satış kaydı: 100/102 ..(Tahsil Enstrümanı) 780 Finansman Giderleri(Masraflar) 306/405 Çıkarılmış Bono ve Senetler |
| Dönem Sonu Faiz Gelir Tahakkuku: 181 Gelir Tahakkukları 642 Faiz Gelirleri
Uzun vade sonra ödenecekse: 281 Gelir Tahakkukları 642 Faiz Gelirleri | Dönem Sonu Faiz Gider Tahakkuku: 780 Finansman Giderleri 381/481 Gider Tahakkukları
*Uzun Vadeli Tahvilin önümüzdeki dönem ödenecek kısmı için: 1)Geçmiş dönemden tahakkuk etmiş faiz varsa: 1/A 481 Gider Tahakkuklar →Önümüzdeki dönem Ödenecek anapara kısmı kadar 780 Finansman Giderleri(Faiz Gider kısmı) 381 Gider Tahakkukları 1/B: 405 Çıkarılmış Tahviller Hs. 381 Gider Tahakkukları 304 Tahv. Anap. Bor.Taks. ve Faiz. Hs. B)Geçmiş dönemden tahakkuk etmiş faiz yoksa: 405 Çıkarılmış Tahviller Hs. →Önümüzdeki dönem Ödenecek anapara kısmı kadar 780 Finansman Giderleri(Faiz Gider kısmı) 304 Tahv. Anap. Bor.Taks. ve Faiz. Hs. |
| Ertesi Dönem Tahsil Kaydı: 100/102 Tahsilat Enstrümanı 193 Peş. Öd. Ver. Fon. →Bizden kesilen stopaj 118 Diğer Menkul Kıymetler 642 Faiz Gelirleri →Cari döneme ait faiz geliri 181 Gelir Tahakkukları →Geçmiş dönemlerden gelen faiz tahakk. | Ertesi Dönem Ödeme Kaydı: 381 Gider Tahakkuku → Kısa vadeli için geçen dönemden gelen faiz tah. 780 Finansman Giderleri →Cari yıla ait faiz gideri 306 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler →Kısa vadeli tahvillerin anapara tutarı 304 Tahv. Anap. Bor.Taks. ve Faiz. Hs. →Uzun vadeli tahvilin anapara ve faiz tutarları varsa 100/102 Ödeme Enstrümanı 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar →Bizim kestiğimiz stopaj |
Not:Çıkarılmış bütün menkul kıymetleri alan taraf alış bedeli ile kayıt ederken, ihraç eden taraf ise nominal bedel üzerinden kayıtlarına alır. Çünkü faiz veya kar payı ödemelerinde baz alınacak tutar menkul kıymetin üzerinde yazılı(nominal) olan bedeldir. Çıkarılan menkul kıymetler nominal bedelin altında yada üstünde bir bedelle satılabilir. Böyle bir durumda ihraç eden taraf bu tutar farkını başka bir tekdüzen kodunda muhasebeleştirilerek takip edilir.
Çıkarılmış bütün Menkul Kıymetler İhraç eden işletme için:(305-306 İçin)
Nominal Bedel>İhraç bedeli =”308(uzun vadeli 408) Menkul Kıymet İhraç Farkı Hesabının borcuna kayıt edilir.
Nominal Bedel<İhraç bedeli =”529 Diğer Sermaye Yedekleri Hesabının Alacağına kayıt edilir.
Ortak Özellik Metodu Dikkat:
Bu tür faiz kazançları ödeme safhasında kaynaktan gelir vergisi kesintisine(stopaja) tabidir. Faiz geliri ödeme safhasında faizi ödeyen taraf %15 gelir vergisi kesintisi yaparak geliri elde edenin adına faizi öder. Bu nedenle faizi alan taraf bunu 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Hesabının borcunda muhasebeleştirirken, faizi ödeyen taraf ise karşı taraftan gelir vergisini kaynaktan keserek onun adına devlete ödeyeceği için bu tutarı 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabının alacağında muhasebeleştirir.
Dipnot:Eğer sınav sorularında stopaj istemezse stopaj kaydı yapılmaz. Çünkü burada önemli olan şey ezberci yaklaşım değil, Tesmer aday meslek mensuplarının konuyu gerçekten öğrendiklerini sınamak için istediği formatta yapılmasını ister. Bu nedenle sorulardaki verilerin dışına çıkılmadan sadece verilen bilgilere göre istenen cevap verilmelidir.
1.3) Fon Sağlama Karşılığında Belli Bir Oranda Ortak Olmak
Hisse vererek işletme karından pay alabilmektedir. Getirisi işletmenin karına bağlı olduğu için yüksek karda kazanabilir hiç para da kazanamama durumu da söz konusudur. Çünkü burada işletmenin bir ortağı durumundadır.(Getirisi kar payıdır.)
Hisse Senedi İhraç Eden:
→ Hisse Senedi İhraç Eden Taraf İçin: İhraç eden tarafın yeni çıkardığı hisse senetleri nominal bedelin üstünde bedelle satılması durumunda aradaki olumlu fark; ”520 Hisse Senedi İhraç Primleri Hesabın” alacağında muhasebeleştirilir.
→ Anonim şirketlerde ortaklıktan ayrılan ortağın hisseleri iptal edilerek yerine yeni ortak alınırken, yeni ortağın bu hisse senetlerine nominal bedelin üzerinden bir bedel ödediğinde, bu nominal bedelin üstündeki olumlu fark ise; ”521 Hisse Senedi İptal Karları Hesabında” alacağında muhasebeleştirilir.
| Ortak Özellik Metodu:Bütün Menkul Kıymetler Alıcısı için(108, 110, 111, 112, 118, 240, 242, 245, 304, 305, 306, 405..) |
| Alıcı ve satıcı komisyon ödenmişse 653 Komisyon Giderleri Hesabının borcuna kayıt edilir. |
| Alıcı bütün menkul kıymeti çeşitlerinde geri satarken; zarar edilmişse 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabının borcuna kayıt edilir. |
| Alıcı menkul kıymeti geri satarken; kar edilmişse 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hesabının alacağına kayıt edilir. |
Hisse Senedi Alan Taraf:
| Hisse Senedi Alan/Fon Arz Eden Kayıtları : | Hisse Senedi İhraç Eden/Fon Talep Eden Kayıtları : |
| Taahhüt Kaydı: | |
| A.240 Bağlı Menkul Kıymetler(%10 Altı) B.242 İştirakler(10-50) C.245 Bağlı Ortaklıklar(%50 üstü) A.B.243 İştiraklere Sermaye Taahhütl.(-) C.246 Bağlı Ortakl. Sermaye Taahhütl.(-) →Bağlı menkul kıymet ve iştiraklere taahütlerin ikisi de 243 nolu hesapta takibi yapılır. | 501 Ödenememiş Sermaye 500 Sermaye |
| Taahhüdün Yerine Getirilmesi | |
| 243 İştiraklere Sermaye Taahhütl.(-) 246 Bağlı Ortakl. Sermaye Taahhütl.(-) 100/102.. Ödeme Enstrümanı | 100/102.. Tahsil Enstrümanı 501 Ödenememiş Sermaye |
| Kar payı (Temettü) Dağıtımı Tahakkuk Kaydı: | |
| A.136 Diğer Çeşitli Alacaklar(%10 Altı hisse senetleri) B.132 İştiraklerden Alacaklar C.133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar ABC.193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar A.649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar B.640 İştiraklerden Temettü Gelirleri C.641 Bağlı Ortaklıkl. Temettü Gelir.
Dipnot:Bu gelirlere kurumlar vergisinde istisna kapsamında bir kazanç olması nedeniyle sınavlarda istenirse nazım hesaplarda da takip edilebilir. | 570 Geçmiş Yıllar Karları A.336 Diğer Çeşitli Borçlar B.332 İştiraklere Borçlar C.333 Bağlı Ortaklıklara Borçlar ABC.360 Ödenecek Vergi ve Fonlar 540 Yasal Yedekler 541 Statü Yedekleri 542 Olağanüstü Yedekler
Not:Yukarıdaki hesaplar normal şartlarda olması gereken kayıtlardır. Ancak soruda ne verilir ve istenirse ona göre bu hesapların kaydı yapılır yada yapılmaz. |
| Temettü Tahsil/Ödeme Kaydı | |
| 100/102 Tahsil Enstrümanı A.136 Diğer Çeşitli Alacaklar B.132 İştiraklerden Alacaklar C.133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar | A.336 Diğer Çeşitli Borçlar B.332 İştiraklere Borçlar C.333 Bağlı Ortaklıklara Borçlar 100/102.. Ödeme Enstrümanı |
Saygılarımla,
SMMM İsmail YILDIRIM
