YETİM AYLIĞI ALAN KIZ ÇOCUKLARININ ÇALIŞMASINI KURUMA BİLDİRMEMESİ HALİNDE KURUMCA YAPILACAK İŞLEMLER
Muhasebe Bilenler Topluluğunun Değerli Üyeleri,
Bildiğiniz gibi 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 34. Maddesinin b fıkrasında Kanunun 5. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzer ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular, (b) maddesinde 3308 sayılı yasa gereği mesleki eğitim kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler ile e maddesinde T.İş kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme eğitimine katılan kursiyerlerin dışında kalan bu kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan,
1) 18 yaşını, Lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüsek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmayanların (7103 Sayıl Kanunun eklenen geçici 74. maddesine göre ”Bu maddenin yürürlük tarihinden önce ilgili kanunlarına göre gelir veya aylık bağlanan hak sahibi çocuklardan 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaları, ödenmekte olan gelir ve aylıkların kesilmesini gerektirmez.
Bu maddenin yürürlük tarihinden önce çalışmaları nedeniyle ilgili kanunlarına göre gelir veya aylıkları kesilen ve bu Kanunun 34 üncü maddesinin birinci fıkrasının son cümlesinde belirtilen şartları taşıyanlardan, gelir veya aylık bağlanması için yazılı istekte bulunanların gelir ve aylıkları, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden aybaşından itibaren başlatılır ve bağlanan gelir ve aylıklar için geriye yönelik herhangi bir ödeme yapılmaz.” )
Kurum Sağlık kurulu kararı ile çalışma gücünü en az %60 oranında yitirip malül olduğu anlaşılanların veya,
Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine %25’i oranında , C-bendinde ise (b) bendinde belirtilen çocuklardan sigortalının ölümü ile anasız ve babasız kalan veya sonradan bu duruma düşenlerl, ana ve babaları arasında evlilik bağı bulunmayan veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana veya babaları sonradan evlenenler ile kendisinden başka aylık alan hak sahibi bulunmayanların her birine %50 oraınında aylık bağlanacağı belirtilmiştir.
Aylık bağlanan ve 5510 Sayılı Yasanın 5. maddesinin yukarıda belirttiğimiz a,b ve e maddeleri kapsamında çalışanlar hariç diğer yetim aylığı almaya hak kazanmış çocuklardan yetim aylığı almakta iken çalışmaya başlamaları halinde yapılacak işlemler nelerdir?
Konunun hafızamızda yer edebilmesi için bunu örneklerle anlatmamızda yarar vardır.
ÖRNEK 1) 2009 Senesinde ölen babasından dolayı yetim aylığı alan kızı Ayşe Hanım 01/01/2014 ile 31/12/2017 tarihleri arasında kendi adına aynı yasanın 4. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre basit usülde işyeri açmış ve bunu süresinde kuruma bildirerek yetim aylığını kestirmiştir.
Ayşe hanım yasa kurallarına uyduğu için yetim aylığı kesilmiş ve işi terk tarihinden sonra kendisine yeniden yetim aylığı bağlanacaktır.
ÖRNEK 2) Aynı Ayşe hanım 01/01/2014 Tarihi ile 31/12/2017 Tarihleri arasında kendi adına açmış olduğu işyerinden dolayı bir aylık süre içerisinde kuruma başvuruda bulunmamış, Ancak bildirim yükümlülüğü olan Vergi Dairesi, Esnaf ve Sanatkarlar Sicil Müdürlüğünce bir aylık süre içerisinde ayşe hanımın faaliyeti kuruma bildirilmiş ancak, kurumca bu konuda işlem yapılmamış ise,
Bu durumda her ne kadar Ayşe Hanım tarafından örneği kurumca hazırlanan belgelerle bildirilmesi taahhüt edilen durum değişikliğinin kuruma bildirilmemiş olmasına rağmen bildirim yükümlüleri tarafından bir aylık süre içerisinde kuruma bildirim yapıldığından dolayı 2017/25 Sayılı Yönetmelik değişikliği gereği bu durum Kurumdan kaynaklanan hata olarak kabul edileceğinden 5510 Sayılı Kanunun 96. maddesinin b) fıkrasına göre hatanın tespit edildiği tarihten geriye doğru en fazla beş yıllık sürede yapılan yersiz ve haksız ödemeler toplamı Ayşe hanıma tebliğ edildiği tarihten itibaren yirmidört ay içinde yapılacak ödemeler de faizsiz, yirmidört aylık sürenin dolduğu tarihten sonra yapılacak ödemelerde ise bu sürenin sonundan itibaren hesaplanacak olan kanuni faizi ile birlikte geri istenecektir.
ÖRNEK 3) Aynı Ayşe hanımın 01/01/2014 tarih ile 31/12/2017 tarihindeki ticari faaliyetini örneği kurumca hazırlanan belgelerle kuruma bildirmediği ve yine bu konuda bildirim yükümlülüğü olan kurumlarca da kuruma herhangi bir bildirimde bulunmadığı ve Ayşe hanım ticari faaliyeti boyunca yetim alığını kestirmeyip almaya devam ettiğini düşürsek bu konuda yapılacak işlemler şunlardır.
5510 Sayılı Kanunun 96 . maddesinin (a) fıkrasına ve bununla ilgili değişiklikler yapan 2017/25 nolu Yönetmelik değişikliğine göre fazla ve yersiz olarak yapıldığı tespit edilen bu ödemeler kurumun hatalı işlemlerinden kaynaklanmayıp tamamen yetim aylığı almakta olan Ayşe hanımdan kaynaklandığı için hatalı işlemin tespit tarihinden geriye doğru en fazla on yıllık sürede yapılan ödemeler bu ödemelerin yapıldığı tarihlerden itibaren hesaplanacak kanuni faizi ile birlikte geri alınacaktır.
Ayşe hanımın kurumdan herhangi bir alacağı varsa öncelikle en eski borçtan başlamak suretiyle bu alacaktan mahsup edilecek , uygulanacak olan kanuni faiz ise kalan borca uygulanacak, Kurum borcunun süresinde ödenmemesi veya ödeme güçlüğü olması halinde ise borç tutarı almış olduğu gelir ve aylıktan %25 oranında kesilmek suretiyle tahsili yoluna gidilecek aynı zamanda kanuni kovuşturmaya devam edilecektir.
NOT= Örneklerdeki olayın 1998 yılında vefat eden babasından yetim aylığı alırken aynı şekilde kendi adına bağımsız işyeri açan kız çocuğunun yetim aylığının kesilip kesilmeyeceği konusunda farklı yorumlar olduğu gözlenmiştir. Benim şahsi düşüncem ise 506 Sayılı Sigortalar Kanunun 68. Maddesinin 6 nolu fıkrasına göre sigortalının kız çocuklarına bağlanan aylıklar, Sosyal sigortaya Emekli sandıklarına tabi işlerde çalışmaya, buralardan gelir ve aylık almaya başladıkları veya evlendikleri tarihi takip eden devra başından itibaren kesilir demektedir. Örnekteki Ayşe hanım ne Sosyal sigortaya ne de Emekli Sandığına tabi bir işte çalışmayıp kendi adına bağımsız ticari faaliyette bulunmaktadır. Kimleri sosyal sigortaya tabi oldukları 506 sayılı yasanın sigortalı sayılanlar başlıklı ikinci madde de bir hizmet akdine dayanarak bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılanlar bu kanun (506)kapsamında sigortalı sayılırlar denilmiş ve aynı yasanın 3. maddesinin (k) fıkraında ise herhangi bir işverene hizmet akdiyle bağlı olmaksızın kendi nam ve hesabına çalışanları sigortalı saymamıştır.
Saygılarımla
Emekli Maliyeci
Mustafa GÜNŞEN
