BİRDEN FAZLA İŞVERENE TABİ OLARAK ÇALIŞAN VE PRİME ESAS ÜST SINIRI AŞAN ÜCRETLERDEN KESİLEN SİGORTA PRİMLERİNİN İADESİ
Mbt.nin Değerli Üyeleri,
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4. Maddenin (a)(b) ve c statüsünde bulunan Sigortalıların kuruma ödemiş oldukları primlerin bazı şartların oluşması halinde kendilerine veya ölümleri halinde hak sahiplerine iade edileceği belirtilmektedir. Bunlar yaşlılık toptan ödemesi, Ölüm toptan ödemesi ve Sigorta primine esas kazanç üst sınırı üstünde yapılan prim ödemelerinin iade edilmesi şeklindedir.
Her ne kadar Yazımızın konusu 4/a statüsüne tabi sigortalının hizmet akdi ile birden fazla işverene tabi olarak çalışması halinde ödenen ücretlerin tavan asgari ücreti aşan kısmına isabet eden primlerin kendilerine nasıl iade edileceği konusu ise de; Sadece bu primlerin iade edilmesine yönelik bilginin dışında yaşlılık ve ölüme bağlı toplam ödemelerinin de kurumca hangi şartlarda yapılacağı konusunda bilgilendirmek amaçlanmıştır.
5510 Sayılı Kanunun 31. Maddesinde Yaşlılık toptan ödemesi ve ihya’sı (canlandırılması) hakkındaki maddeye göre 4. Maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) kapsamındaki sigortalılar ile yine bu yasaya göre ilk defa (c) bendi kapsamında sigortalı olanlardan, Herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan veya işyerini kapatan ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde malullük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya 4/a ve 4/c bentlerinde kapsamında ise kendi adına bildirilen (b) bendi kapsamında ise ödediği malullük,yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin her yıla ait tutarı primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için,her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde verileceği bu oranların ise 4/a sigortalılar için %14, 4/b sigortalılar için ise %20 olacağı belirtilmiş ve hizmetleri sonlandırılmış bu sigortalıların yazılı müracaat etmeleri halinde aldıkları toptan ödemelerin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçen yıllar için her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenmerek bulunan tutarın ilgiliye tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde bu hizmetlerin yeniden ihya edilerek kanun kapsamında dikkate alınacağı belirtilmiştir.
Yine aynı 5510 Sayılı Kanunun 36. Ölüme bağlı toptan ödeme ve ihya başlıklı maddesine göre 4. Maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerindeki sigortalılar ile ilk defa aynı maddenin (c) bendi kapsamında sigortalı olanlardan ölen sigortalının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaması durumunda, Ölüm tarihi esas alınmak suretiyle 31. Maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan tutar aynı yasanın 34. Maddesindeki hükümler dikkate alınmak suretiyle hak sahiplerine toptan ödeme şeklinde verileceği ve bu miktarın sigortalıya yapılacak ödemeyi aşamayacağı; Gerekirse hak sahipleri hissesinde orantılı indirim yapılacağı ve tasfiye edilmiş bu sürelerin borçlanılarak veya yurt dışı hizmetleri birleştirilerek ya da hizmet tespiti nedeniyle hak kazanılan sürelerin eklenmesi suretiyle ölüm sigortasından yararlanmak için gerekli gün sayısının tamamlanması halinde hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları halinde ihya edileceği ve ihya edilen sürelere ilişkin tutar dahil her türlü borçların ödenmesi halinde ödendiği tarihi takip eden ay başı itibariyle bu kanuna göre aylık bağlanacağı belirtilmiştir.
Yazımızın ana başlığına dönecek olursak, Bildiğiniz gibi Bu kanunun kısa ve uzun vadeli sigorta kollları uygulaması bakımından 4. Maddenin (a) fıkrasında Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan sigortalıları 4/a Sigortalı kapsamında değerlendirmiş ve kanun hükmünde de bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan diyerek bu sigortalıların hizmet akdi ile tek işverene bağlı olarak çalışması engelini kaldırmıştır. Hizmet akdini tarif ederken de Borçlar kanununda tanımlanan hizmet akdini veya iş sözleşmesini kapsayacağını belirtmiştir. İşverenlerin yanında çalıştırmış oldukları sigortalılara saatlık,günlük,haftalık veya aylık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutarı ücret olarak tanımlamış ve bu tutarlarında yine 5510 sayılı kanunun 82. Maddesinde bu kanuna göre alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı asgari ücretin otuzda biri olarak üst sınırının ise 24/11/2016 tarihli ve 29898 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak 01/01/2017 tarihinden itibaren 7.5 katı olacağı belrtilmiş; Aynı 82. Maddenin son fıkrasına göre de aynı sigortalılık haline tabi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyle kuruma ödenen primler toplamı bu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa, aşan kısmın tamamı sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten ödeneceğini ve geri verilen primler için ayrıca gecikme zammı ile faiz ödenmeyeceğini belirtmiştir. Her ne kadar birden fazla işveren tarafından çalıştırılan sigortalıların iki ayrı işveren tarafından bildirilen gün sayıları 30 günü geçse bile hizmetlerinin ilgili ay için 30 gün değerlendirildiği ancak; Ödenen prime esas kazançların toplamda dikkate alınacağından emeklilikte de sigortalıya yarar sağlayacağı açıktır.
Bu bilgiler ışığında Asgari ücret 01/01/2019 tarihinden itibaren brüt 2.558.40 Tl. olduğundan ve tavan ücretin de bunun 7.5 katı olan 19.188.00 Tl. olduğundan birden fazla işverene bağlı olarak çalışan 4/a kapsamındaki sigortalılardan tavan ücreti olan 19.188.00 Tl. nı aşan ücretlere ait ödenen primlerinde sigortalıya yazılı talebi halinde iade edileceği açıktır. Tek işveren tarafından çalıştırılan ve tavan ücreti aşan primlerde sorun bulunmamaktadır. Ancak birden fazla işveren tarafından çalıştırılan ve tavan ücreti aşan prime esas kazançlardan kesilen primlerin sadece işçiye isabet eden kısmı (%14) iade edilmekte işverenin ödemiş olduğu primlerin ise iadesi söz konusu olmamaktadır.
Örnek= Tek bir işveren tarafından hizmet akdi ile çalıştırılan 4/a kapsamındaki bir sigortalıya konumuna göre mesela Özel hastanede çalışan bir Cerraha verilen aylık 26.000 Tl. ücret her ne kadar Prime esas kazanç üst sınırı olan 19.188. Tl üzerinden 2686.32 Tl. işçi hissesi prim ile 191.88 işsizlik payı kesileceğinden burada herhangi bir iade söz konusu olmamakta ise de ; Bu sigortalının iki ayrı işyerinde hizmet akdi ile çalışarak her işverenden de 13.000 Tl. +13.000=26.000 Tl. ücret aldığını varsayarsak her işveren ayrı ayrı 1820 şer Tl. sigorta işçi hissesi primi ile 130.00 Tl. işsizlik payı ödeyeceğinden işçiden toplamda 1820+1820-2686.32= 953.68 Tl. prim fazla kesilmiş olacak ve işçinin yazılı talepte bulunması ve işverenlerinde bu primleri yatırmış olması halinde 953.68 Tl.prim fazlası kendisine iade edilecektir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken ve atlanılmaması gereken bir konuda gelir vergisi kanununa göre gerçek ücretin hesaplanma şeklidir. Yani Verilen ücretden gelir vergisi hesaplaması yapılırken işçi için ödenecek olan sigorta primi+işsizlik hissesi düştükten sonra gelir vergisi matrahı bulunmakta ve vergi dilimlerine göre de %15 ile başlayan dilimler üzerinden gelir vergisi hesaplanmaktadır. Şayet iki ayrı işverenden ücret alan bir işçiden kümülatif vergi durumu göz önüne alınmadan hesaplama yaparsak vergi zıyaı na neden oluruz. Yukarıdaki örneği tekrarlarsak tek işverenden 26.000 Tl. Brüt alan bir işçi için 2019 yılı Mart ayı için 2682.32 Sigorta primi, 191.88 Tl. İşsizlik payı ile 3.724.36Tl. Gelir vergisi keserken iki ayrı işverenin ödeyeceği ücretlerden ise 1820. Tl. sigorta primi, 130 Tl. işsizlik payı ve 1657.50 Tl. gelir vergisi hesaplanacağından burada Kamunun toplamda 3724.36-(1657.50+1657.50)= 409.36 Tl. Gelir vergisi kaybı olacaktır. Bu kümülatif vergi matrahı göz önüne alınmazsa bu sigortalının devam eden aylarda da aynı veya daha fazla ücretle çalışması halinde bu fark daha yüksek miktarlara ulaşacaktır. Ücretin birleştirilerek beyan edilmesi halinde ise bu gelir vergisi farkı yapılan hesaplama sonucu kapatılacaktır.
Saygılarımla,
Mustafa Günşen
