KIDEM TAZMİNATI: Bir iş yerinde deneme süreleri dahil olmak üzere ve bir yıldan fazla çalışan işçinin iş akdinin fesih edilmesiyle birlikte hak ettiği bir ücret türüdür.
Kıdem tazminatı hak edebilmek için;
- İşveren tarafından haklı sebep bildirmeden iş akdinin feshi
- Kadın işçinin evlenmesi (evlendikten itibaren bir yıl içinde kendi isteğiyle)
- İşverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle işçi tarafından fesih
- Askerlik hizmeti dolayısıyla
- İşçinin ölümü (Bu durumda kanuni mirasçılarına ödenir)
- Emeklilik (Bağlı bulundukları kanunla kurulmuş olan kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla veya yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmak istemeleri-yaştan dolayı bekleyenler dahil-)
gibi nedenler gösterilebilir.
KIDEM SÜRELERİ HESAPLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
- İşçinin aynı işverene ait birden fazla işyerinde çalıştığı sürelerin tamamı ve iş akdinin zaman zaman fesih edilip edilmediğine bakılmaksızın (yani farklı dönemlerde aynı işverene bağlı çalıştığı sürelerin tamamı) kıdem ve yıllık izin sürelerine dahil edilir. Ancak unutmamak gerekir ki daha önce iş akdi fesh edilen ve tazminatı ödenen işçiye yeniden kıdem tazminatı hesaplanmaz.
- İş hukuku mevzuatında ücretsiz izin dönemi tarafların beyanına dayalı olduğu için kıdem tazminatı ve yıllık izin hesaplamalarında ücretsiz izin günleri dahil edilmez.
- Kıdem hak etmiş olup, bir tam yılı aşan sürelerde ay hesabı yapılarak kalan süreler eklenir.(Örneğin; 2 yıl 6 ay çalışan için 6 aylık süre de hesaplamalara dahil edilir)
Pandemi ücretsiz izinleri ve kısa çalışma ödeneği alanların kıdem hesabı nasıl olacak?
Ücretsiz izinlerin kıdeme dahil olmamasının en geçerli sebeplerinden birisi tarafların beyanı olmasıdır ancak pandemi ücretsiz izinlerinde işverene tek taraflı bir yetki verildiği görülmektedir. İş Kanunu’nda bununla ilgili gerekli düzenlemenin bulunmadığı ve konuyla ilgili ihtilafa düşüleceği aşikardır. İşten çıkarma yasağı bitmediğinden birçok işverenin işçi çıkartamaması ve bu sürelerin kıdem olarak işlemesi işverenin aleyhine işçinin lehinedir.
Şahsi görüşüm, iş kanununda açıkça belirtilen bir düzenleme getirilmediği sürece; herhangi bir hukuki uyuşmazlıkta işçinin lehine karar verileceğinden, bu sürelerin de kıdem tazminatına eklenmesi yönündedir.
KIDEM TAZMİNATINA ESAS ÜCRET HESAPLAMALARI
Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin işyerindeki geçirdiği her bir yıl için bir aylık brüt ücreti esas alınır. Bu ücret belirlenirken işçinin almış olduğu son brüt ücret hesaba katılır.
İşverenin işçiye sağlamış olduğu ek ücretler yol, yemek, giyim, bayram ikramiyeleri, maaş ikramiyeleri de bu hesaplamalara dahil edilir. (Bu ek yardımların süreklilik göstermesi esastır.) Sağlanan ek faydaların hesaplanmasında; İşçiye yılda bir kez ikramiye veriliyorsa işçinin ücreti ile birlikte kıdem tazminatının hesaplanmasına esas ücret olarak ikramiye de hesaba katılır. Burada ikramiye 12 aya bölünerek bir aya tekabül eden kısmı bulunarak ücrete eklenerek kıdem tazminatı hesap edilir. Bir diğer örnekle; aylık 300 tl yol yardımı alan işçinin kıdemine 300 tl eklenir.
KIDEM TAZMİNATI ZAMAN AŞIMI SÜRESİ
Kıdem tazminatı 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 125 nci maddesi uyarınca 10 yıllık zamanaşımına tabidir.
KIDEM TAZMİNATINDA YAPILACAK KESİNTİLER, KIDEM TAZMİNATI TAVANI ve İŞVERENİN NE ZAMAN GİDER GÖSTERECEĞİ
Brüt ücret üzerinden hesaplanması gereken kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesintisi (binde 7,59 oranında) yapılması gerekmektedir.
01.07.2020-31.12.2020 İtibariyle kıdem tazminatı tavanı 7117,17 TL dir.
Açıklayacak olursak;
Bir işçinin kıdem tazminatını hesaplarken yıllık olarak en fazla 7117,17 tl si gelir vergisinden istisnadır. Bu tutarın üzerinde kıdem tazminatı hesaplamak işverenin inisiyatifindedir ancak işveren tavan ücretin üzerinde hesaplama yapmaya zorlanamaz.
Örneğin; 10 yıl süreyle A şirketinde çalışan X kişisi 31.12.2020 tarihi itibariyle işten ayrılmış olup kıdem tazminatına hak kazanmıştır. Kıdemine esas yıllık ücret 10.000 tldir. 100.000 tl kıdem tazminatı ödenen X in gelir vergisi şu şekilde hesaplanacaktır;
10 yıl çalışması karşılığı ödenecek azami tutar (7117,17X10)=71171,7
X’e ödenen kıdem tazminatının 71.171,7 TL lik kısmı vergiden istisna edilecek ve geri kalanı ise vergiye tabi tutulacaktır.
İşveren açısından;
Kıdem tazminatı ödeme yapıldığı zaman gider olarak kayıtlara alınır ve ödemenin yapıldığı ilgili ayı takip eden ayın 26 sına kadar muhtasar beyanname ile bildirilir.
KIDEM TAZMİNATINDA FAİZ
Kıdem tazminatına iş sözleşmesinin fesih edildiği tarihte ödenmemesi halinde faiz işletilir. Dolayısıyla kıdem tazminatı alacağı geciken işçinin faiz isteme hakkı doğar. Geç ödenen kıdem tazminatına faiz işletilebilmesi için işçinin işvereni temerrüde düşürmesi gerekir. İşçinin işvereni temerrüde düşürebilmesi için kıdem tazminatının ödenmesini istediğini ancak ödemenin gerçekleşmediğini ispat etmesi gerekir. Eğer bu durum ispatlanamıyorsa tazminatta faiz, işçinin dava açtığı tarihten itibaren işletilmeye başlanır.
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14 ncü maddesine (4857 sayılı iş kanunu’nun geçici 6 ncı maddesine) göre kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi halinde ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmedilir.
Kıdem tazminatı dışında yapılan ödemeler için GVK 103 maddedeki GV tarifesine göre vergi hesaplanır. Ödemenin brüt tutarı üzerinden DV hesaplanır.(Binde 7,59)
Ücretin hak sahibine geç ödenmesi nedeniyle ödenen faizlerin ücret olarak nitelendirilmesi mümkün değildir. Bununla birlikte, Gelir Vergisi Kanununun 75/6 ıncı maddesinde her nevi alacak faizlerinin menkul sermaye iradı olduğu hükme bağlanmıştır. Buna göre, kıdem tazminatına hak kazananlara ilişkin olarak ödenen faiz, alacak faizi niteliğinde olduğundan Gelir Vergisi Kanununun 85 ve 86 ncı maddeleri uyarınca tevkif yoluyla vergilendirilmemiş menkul sermaye iradı olarak bunu elde edenlerce, yıllık olarak belirlenen beyanname verme sınırını aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir.
İHBAR TAZMİNATI
İhbar tazminatı, oluşan genel kıdem tazminatı algısının dışında sadece işveren tarafından verilmesi zorunlu olan bir tazminat değildir. İş akdini bitirmek isteyen tarafın kim olduğuna bakılmaksızın bildirim şartına uymayan taraflardan yani hem işçiden, hem de işverenden talep edilebilir.
İşçi bildirim şartına uymadan işi bırakıp giderse işverene, iş veren de bildirim şartına uymadan işçinin iş sözleşmesini sona erdirirse işçiye çalışma süresi dikkate alınarak ödenen tazminat türüdür.
KİMLER ALABİLİR?
Belirsiz süreli iş sözleşmesine tabi olup deneme süresi içerisinde olmayanlar.
İHBAR VE FESİH BİLDİRİM SÜRELERİ
- İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,
- İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,
- İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,
- İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra,
Sözleşme fesh edilmiş sayılır. Bildirim süreleri asgari olup, sözleşmelerle arttırılabilir.
İHBAR TAZMİNATINDA ESAS ALINACAK ÜCRET
Kıdem tazminatı hesaplamalarında dikkate alınan ödemeler ihbar tazminatında da dikkate alınır.
İHBAR TAZMİNATINDAN YAPILACAK KESİNTİLER
İhbar tazminatından damga vergisi ve gelir vergisi kesintisi yapılır.
Smmm Stajyeri EBRU ÇORUHLU
